REHBERLİĞİN ÇEŞİTLERİ

 

1)BİREY SAYISINA GÖRE REHBERLİK

A)Bireysel Rehberlik

Rehberlik ya da psikolojik danışma hizmetinin bir kişiye verilmesidir.

*Danışan ve uzmanın beraber çözebileceği problemler için başvurulan temel yöntemlerden biridir. Danışanın, problem veya problemlerini bireysel çerçevede ortaya koyması, .uzmanın bunu birebir ele almayı tercih etmesi ve ortaya konan problemlerin buna elvermesi durumunda uygulanır. Bireysel çerçevedeki problemlere örnek olarak; kendini ifade etmede güçlük, uykusuzluk, performans kaygısı, kaygılar ve korkular gibi konular gösterilebilir.

B) Grup Rehberliği

Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetinin bir seferde birden çok kişiye verilmesidir.

Ortak bir tema çerçevesinde bir araya gelen kişilere yönelik, genellikle birden fazla uzman tarafından uygulanan bir modeldir. Ortak temalara örnek olarak uçuş korkusu, alkol ve madde bağımlılığı, yas, cinsel istismar, panik problemleri, sosyal kaygı, utangaçlık gibi konular gösterilebilir. Bu modelde paylaşım esastır. Kişiler, ortak sorunlar çerçevesinde birbirlerine destek olup, sorunlarına yönelik çözümleri birlikte oluşturup yaşamlarına geçirirler.

 

2)TEMEL İŞLEVLERİNE GÖRE REHBERLİK**

a) UYUM SAĞLAYICI REHBERLİK

Sınıf ortamında sorun öğrencilerin yada sorunlu  öğrencilerin sınıfa adaptasyonunu sağlamada kullanılabilir.utangaç içine kapanık ,kavgacı,aşırı rahat,hiperaktif , öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler bu rehberlik alanı içinde yardım görebilir yada başka  tedavi yöntemlerine baş vurmaları için yönlendirilebilir.

Bu rehberliğin fonksiyonu problemli öğrencilere tedavi vermek olmaktır.(i.ethem çağdaş eğitimde pdr sy 100,101)

*Eğitim kurumlarında,uygulanacak rehberlik programlarında  uyum sorunu gösteren bazı sorunları olan bireyler göz ardı edilmez  rehberliğin temel işlevlerinden biride bu bireylerin uyum sorunlarını bulup  incelemek böylelikle bireylerin uyum sağlayıcı davranışlar geliştirebilmelerini için gereken önlemleri  alabilmektir.Okuldaki  görevli davranışlar   uyum sorunlarını  bireyi teşhis ve terapötik  teknikleri kullanarak. Psikolojik danışma yaparak  tanıyıp ortaya çıkarabilirler.*

b)YÖNELTİCİ REHBERLİK

Nasıl ki trafiği  kilitlenmemesi için yönlendiren bir trafik polisi varsa . eğitim dede  öğrencilerin karar vermede zorlandığında yardım eden bir servis vardır; buda yönlendirici servistir.

Meslek seçimi.

Alan seçimi

Katılacağı faaliyet seçimi

Seçeceği arkadaş grubu gibi daha bir çok alanda bireyin kargaşaya düştüğü durumlarda yardım etme sürecidir.

Bireylerin  bireysel özelliklerinin birbirinden farklı olduğunu ve bu farklılıkların geliştirile bileceğini  ve yöneltilebileceğini savunur .rehberlik bu işlevini  hem bireylerin özelliklerini hemde toplumun insan gücü ihtiyacını dikkate alarak yapar özelliklede bireylerin gelecekte mutlu doyumlu bir hayat sürmeleri için gerekli yöneltici  hizmet verilmelidir.

c) AYARLAYICI REHBERLİK

ihtiyaçlara cevap veren, öğrenciyi merkeze alan ,çağın standartlarını yakalamış, yeniliğe gelişmeye açık ,toplumun beklentilerini öğrenci davranışıyla örtüşür duruma getirmiş program hazırlanmasında program geliştirmecilere yardımcı olacak  bir hizmettir

Program yapımcılar ve eğitim planlayıcılarına yardımcı olur.gençlerin ilgilerini  yeteneklerine gereksinimlerine  uygun eğitim faaliyetlerini hazırlanmasında  görev alan yetkililere  gerekli bilgileri sunar eğitim kurumlarındaki danışmanlar  öğrencililerin sorunlarını  bireysel niteliklerini gereksinimlerini  koşullarını  özlemlerini   istek ve değerlerini  gelecekte karşılaşabileceği sorunları  en iyi tanıma olanağına sahiptirler . Bu nedenle  bireyleri tanıma değerlendirme ve izleme  yoluyla topladıkları bilgileri rahatlıkla  program yapımcılarının  geliştiricilerin  hizmetlerine sunabilirler. Ve böylelikle program çeliştirme ve iyileştirmede.

d) GELİŞİTİRİCİ REKBERLİK

Rehberliğin geliştirici işlevi gelişimsel rehberlik anlayışının ortaya çıkışıyla  belirginleşmiştir.  Bir gelişim dönemini yaşayan birey ya da öğrencinin  bu dönemi ne kadar   uygun ve  başarılı yaşarsa ardından gelecek  dönem ve gelişim dönemlerini  de başarıyla  yaşayacağı anlayışını taşıyan bu anlayış  okul rehberlik programında  bireylerin gelişim dönemlerini dikkate almayı  gerekli kılmıştır  bireyin en iyi şekilde gelişmesini sağlayacak  yaklaşımların  düşünce ve davranışların  eğitim kurumlarında  yerleşmesini sağlamak ve gelişimleri engelleyen faktörleri ortadan kaldırmak  için yapılan  tüm etkinlikler ve çabalar  rehberliğin geliştirici işlevi olarak görülür.

e) ÖNLEYİCİ REHBERLİK

Sorun davranış ortaya çıkmadan engellemek amaçtır. Bu amacı gerçekleştirmeye yönelik faaliyetler bütünüdür.

Rehberliğin önleyici işlevi  özellikle bazı olumsuz durumların ortaya çıkmasından  ve bu durumların  birey üzerinde yaratacağı  olumsuz sonuçları görülmeden  önlemesini vurgular. Örneğin; kalabalık sınıflarda ortaya çıkan disiplin sorunlarını  önleme konusunda bazı ön çalışmalar yapılabilir. Eğitim kurumlarında  demokratik ortamların oluşturulması sınıflarda ve okulda  disiplin ve özgürlüklerin  dengeli bir şekilde  yaşanması için yapılan çalışmalar ve olumsuzlukların ortaya çıkmadan  önlenmesi rehberliğin  önleyici işlevini göstermektedir.

f) TAMAMLAYICI REHBERLİK

Öğretim etkinlikleri tamamlama  amacı güder. Okulda yürütülen eğitim öğretim etkinliklerini  yeterli düzeyde verimli olabilmesi için ve amaçlara ulaşılabilmesi için rehberlik hizmetleriyle birlikte  gerçekleştire bilmesi gerekmektir. Bunu sağlayabilmek içinde  eğitimcilerin  öğretim hizmetlerini yürüten  öğretmenlerin  rehberlik bilgileriyle donatılmaları  özelliklede gelişimsel gelişimsel  rehberlik  anlayışını  kavramaları gerekmektedir.

Herhangi bir rehberlik uygulamasında  bu işlevleri farklı ölçülerde görebilmenin  mümkün olduğudur  çünkü hedef tüm bu  işlevlerin  farklı gereksinimleri  karşılamaya yönelik olmasıdır*

 

 

PROBLEM ALANLARINA GÖRE REHBERLİK ÇEŞİTLERİ

1.  Mesleki rehberlik

2  Kişisel rehberlik

3. Eğitsel rehberlik

 

Mesleki Rehberlik

 

Öğrenim seçimi, meslek seçimi ve eş seçimi hayatın üç önemli kararıdır. Bu üç karar, bireyin hayat tarzını ve bütün hayatının akışını etkiler. Ancak gençlerin çoğu temel eğitimi ya da orta öğretimi bitirip, meslek seçme konusunda karar verme durumunda kaldıkları zaman şaşkınlığa düşmekte ve çoğu kez bütün hayatlarını geçirecekleri uğraşı alanları seçimlerini tesadüflere bırakmaktadır.

Doğru ve gerçekçi bir seçim yapılabilmesi için bireyin kendi yetenekleri ile ilgi duydukları meslekler hakkında etraflıca ve objektif yapılan incelemeler sonucunda edinilmiş bilgilere sahip olması gerekir. Duygusal etmenlerle yapılan bu tür tercihlerin sonunda birey hayal kırıklığı ve küçüklük kompleksi bekler.

Mesleki rehberlik türlü meslekleri tanımaları ve kendi kişisel özelliklerine uygun olan mesleği seçmeleri, mesleklere hazırlanmaları ve mesleklerde gelişmeleri amacı ile bireye yapılan yardım olarak tanımlanabilir. Nitekim mesleki rehberlik kavramını ilk kez kullanan parsons (1909) bu kavramı bir meslek için hazırlamada, mesleğe giriş yollarını aramada, mesleği seçmede, etkili ve başarılı bir meslek adamı haline gelmede bireylere dönük bir yardım süreci olarak belirtmiştir.

Mesleki rehberlik çalışmalarının aşamaları

1 Öğrencileri tanıma

2 Mesleklerin incelenmesi

3 Bireylerin kişisel yetenekleri ile mesleklerin gerektirdiği özellikler arasında bağlantı kurma

a- Öğrencileri tanıma:

Öğrenciyi tanırken dikkat edilecek hususlar şunlardır: fiziksel özellikler, kişisel özellikler, akademik özellikleri ve sosyal şartlardır.

b- Mesleklerin incelenmesi:

Meslekler incelenirken şu sorulara yanıt aranır: mesleğin esasını oluşturan işin özellikleri nelerdir? , çalışma ortamı, çalışma koşulları, çalışanda aranan nitelikler ,meleğe giriş için sınırlamalar, meslekte personel ihtiyacı.

2- Kişisel rehberlik

Kişisel –psikolojik sorunlar ile ilgili rehberlik fikri, ruh sağlığı hareketi ile doğmuştur. Kişisel rehberlik problemler ile ilgili rehberlik,  yalnız bireyin kendine alması ve bulmasına yardım etmek ile yetinmez. Özel yeteneklerin erken bulunup çıkartılmasına ve bu yeteneklerin gerektirdiği şekilde gelişmesine yardım eder. Bu sebeple, her öğrenim seviyesinde, öğrencilerin kişisel ve sosyal ihtiyaç ve problemlerini saptamak, rehberlik ve danışma programının yapacağı temel işlerden biridir.

Öğrencinin kişisel-psikolojik problemlerini şu alanlarda toplamak mümkündür :

A.           Beden ve sağlık ile ilgi problemler

B.            Başkaları ile ilişki, boş zaman faaliyetleri gibi sosyal ilişki problemleri

C.            Marazi korkular ve endişeler

D.           Kendine güvenememek gibi heyecansal hayat ile ilgi problemler

E.            Cinsiyet, aşk ve evlenme ile ilgili problemler

F.            Parasal sorunlar

G.           Ahlak kuralları, din ve idealler ile ilgi sorunlar

Orta dereceli okullardaki çocukların beden, coşku ve toplumsal sorunları yanında derslere iyi hazırlanmama ve meslek, yahut okul seçme sorunları da vardır. Okulun rehberlik programı, bunları da ele almalıdır. Bu konulara da öğrencileri aydınlatıcı önlemler zamanında alınmalıdır.

3- Eğitsel rehberlik

Bireyin eğitim ve öğretim çalışmalarında karşılaştığı güçlükleri gidermek amacı ile yapılan etkinliklerin tümüne denir.

Eğitsel rehberlikte ele alınacak konular:

a.            Seçmeli derslerin seçimine yardım etmek

b.            Verimli çalışma yolların öğretmek

c.            Öğrenme güçlüklerini gidermek

d.            Öğretim alanlarını tanıtmak

e.            Ders dışı etkinlikleri tanıtmak

Yukarıda ele alınan rehberlik konularını okulda gereği gibi uygulanması, öğrencilerin başarılarını yükseltecektir. Yeter ki bu konular gerçekten bir sorun olarak görülsün ve üzerinde durulsun.

HİZMET ALANLARINA GÖRE REHBERLİK

Günümüzde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin en yaygın uygulamalarına eğitim kurumlarında rastlanmaktadır. Bununla birlikte psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin toplumun başka kurumlarında da giderek yaygınlaştığı görülmektedir. Bunlar arasında sağlık kurumları, sosyal hizmet kurumları, endüstriyel işletmeler, ceza ve tutukevleri, ordu psikolojik danışma ve rehberlik uygulamaları ile dikkat çeken kurumlardır. Buna göre psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerini, hizmet alanlarına göre şöyle sıralayabiliriz:

1)            Eğitim Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik

2)            Sağlık Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik

3)            Sosyal Yardım Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik

4)            Endüstri Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik

5)            Ceza ve Tutukevlerinde Psikolojik Danışma ve Rehberlik

6)            Ordu Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik

 

1)Eğitim Alanında Psikolojik Danışma ve Rehberlik

Rehberlik hizmetlerine gereksinim duyulan ilk alan eğitimdir.Eğitim kurumlarında ;öğrencilerin bedeni,zihni,ahlaki ve sosyal açıdan Türk Milli Eğitiminin temel amaçlarına uygun bir şekilde gelişebilmeleri,kendi problemlerini çözebilmeleri,çeşitli alanlarda beklenen uyumu sağlayabilmeleri,ilgi ve yeteneklerine uygun bir öğrenim görebilmeleri,bir mesleğe yönlendirilebilmeleri konusunda kendilerine sistemli ve sürekli bir yardım sağlanabilmesi amacıyla rehberlik hizmetlerinin yürütülmesi gereklidir.

Eğitim alanında yürütülen hizmetleri birbirini tamamlayan hizmetler olarak üç boyutta görebiliriz. Bunlar;

             YönetimØ

             ÖğretimØ

             Öğrenci kişilik hizmetleridir.Ø

Eğitim alanında rehberlik bireyin bir bütün olarak gelişmesine yardımcı olan tüm hizmetlerle yakından ilgilidir.

2)Sağlık Alanında Rehberlik

Sağlık alanında özellikle de psikiyatri bölümlerinde ve ruh sağlığı merkezlerinde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin benimsendiği,tıp merkezli uzmanlarla(Psikiyatristler),tıp kökenli olmayan(Psikologlar,Psikolojik Danışmanlar) hizmetlerini işbirliği içinde yürüttükleri görülmektedir.

Özellikle sağlıkla ilgili koruyucu temel bilgilerin halka ulaştırılması açısından rehberlik hizmetleri önemlidir.Örneğin Ana-çocuk Sağlığı Merkezleri,Sağlık Ocakları ve benzeri kurumlarında bireylerin ruh ve beden sağlıklarını korumaya yönelik çalışmaların,bu alanda uzmanlaşmış kişilerce ve çağdaş rehberliğin ilkeleri ve yaklaşımları ışığında yürütülmesi oldukça yaralı olmaktadır.

4)Sosyal Yardım Alanında Rehberlik

Sosyal yardım kurumları;mediko- sosyal merkezler,yaşlılar için huzurevleri,Çocuk Esirgeme Kurumları,Kızılay Derneği ve sosyal yardım kurumları gibidir.Sosyal yardım kurumlarındaki bireyler;ruh sağlığı açısından risk gruplarıdır.Bu grupların ruh sağlığının korunması ve geliştirilmesi için bu kurumlarda psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerine duyulan gereksinim giderek artmaktadır.

Örneğin; korunmaya gereksinim duyan yaşlıların bulunduğu huzurevleri yaşlıların temel gereksinimlerinin karşılandığı kurumlar olarak işlev görürken, yaşlıların yalnızlık, işe yaramazlık duygularıyla başa çıkmada psikolojik yardım görevini üstlenmektedir.

Çocuk Esirgeme Kurumları; korunmaya muhtaç çocukların kendilerine ve ülkelerine yaralı olacak şekilde yetişmelerini sağlamak, onların haklarını ve sağlıklarını korumak amacıyla kurulmuştur. Bu durumda çocukların kişiliklerinin gelişimlerini sağlamakta temel amaç olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun gerçekleştirilmesi de ,bu kurumlardaki etkili rehberlik hizmetlerinin sağlanmasıyla mümkündür.

Kızılay Derneği, doğal afetler sonucu zorda kalan insanlara  yardım hizmeti sunan kurumdur. Zorda kalan insanlara gerekli psikolojik desteği verebilmek yine rehberlik hizmetleriyle mümkündür.Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Kurumunun amacı,hizmet götürdüğü insanlara en etkili hizmeti sunmaktır.

5)Endüstri Alanında Rehberlik

Bu alandaki rehberlik hizmetleri ağırlıklı olarak;sanayi kuruluşlarında işlerin karmaşıklaşıp çeşitlenmesi sonucu ortaya çıkan uyumsuzlukla ve bunların doğurduğu sorunlarla başa çıkmada,personelin seçimi ve personelin kariyer gelişimine yardımcı olmada,çalışanların iş yaşamıyla bağlantılı streslerinin azaltılmasında,iş arayanların meslekler konusunda bilgilendirilmesinde mesleğe yetiştirmede işlev görmektedir.

6)Ceza ve Tutukevlerinde Rehberlik

Çeşitli sebeplerle suç işlemiş kişilerin topluma kazandırılmasında yardımcı olmaktadır.Son yıllarda etkili olmaya başlamıştır.

7)Ordu Alanında Rehberlik

Bu rehberlik alanında askerlikle ilgili kişilerin sosyal yaşama uyum sağlamalarında yardımcı olmaktadır

EĞİTİM KADEMELERİNE GÖRE REHBERLİK

Her eğitim kademesinde bulunan bireylerin problemleri ve rehberlik gereksinimleri birbirinden farklıdır. Bu nedenle temel ilke ve anlayışlar aynı olmak kaydıyla her eğitim kademesinde bulunan öğrencilere sunulacak olan psikolojik ve rehberlik hizmetleri farklılaşıp çeşitlenebilir.

Eğitim Kademelerine Göre Rehberlik

             Okul öncesi eğitimde rehberlik§

             İlköğretimde rehberlik§

             Ortaöğretimde rehberlik§

             Yükseköğretimde rehberlik, olarak sınıflandırılabilir.§

Okul Öncesi Eğitimde Rehberlik: Okul öncesi eğitim 0-6 yaş gurubu çocukları kapsar. Okul öncesi dönem, çocuğun gelişiminin oldukça hızlı olduğu bir dönemdir.

Bu dönemde verilen eğitim, çocuğun ilerdeki yıllarına yön vermektedir. Çocukluk yıllarında kazanılan davranışların büyük bir kısmının, yetişkinlikte bireyin tavırlarını, alışkanlıklarını, inançlarını ve değerlerini özetle kişilik yapısını biçimlendirdiği bilinmektedir.

Ülkemizde okul öncesi eğitim veren kurumlar resmi ve özel anaokulu ve anasınıflarıdır.

Bütün bu gelişmeler içinde, okul öncesi eğitim döneminde çocukların her yönüyle sağlıklı gelişmeleri için rehberlik hizmetiyle birlikte yürütülmesi gerçeği ortaya çıkmıştır.

Özellikle bu dönem için rehberlik hizmetleri, çocuğun kendini kabul, özgüvenini geliştirme, benlik kavramını oluşturma, sosyalleşmeyi sağlama, bağımsızlığını kazanma, bedenini kullanma, merakını gidererek hayal ve isteklerini açığa vurma gibi gereksinimlere yönelik etkinlikleri kapsayacaktır.

İlköğretimde Rehberlik: İlköğretim kavramı, 6–14 yaşları arasındaki çocukların sekiz yıllık eğitim sürecini ifade eder. İlköğretim okullarının birinci yılından beşinci yılın sonuna kadar olan bölüme birinci kademe, altıncı yıldan sekizinci yılın sonuna kadarki bölümüne de ikinci kademe denmektedir.

İlköğretimdeki çocuklar, beşinci yıla kadar ikinci çocukluk dönemi özelliklerini yaşarlar. Bu yıldan sonra ergenlik dönemine girmektedirler.

Böylelikle 1. kademe öğrencilerinden farklı, bedensel, cinsel, bilişsel, duyuşsal ve toplumsal sorunlarla baş etmek zorunda kalmaktadır. Ülkemizde ilköğretim düzeyinde rehberlik hizmetlerinin sunulması konusuna ilgi yoğunlaşmıştır.

İlköğretim süresince öğrencilere verilecek rehberlik hizmetlerinin temel amacı, her yönden bireylerin kendilerini tanıyabilmelerini sağlamaktır.

             Birey bir bütündür. Bireyin gelişmesi devamlıdır. Bu nedenle birey ilköğretim yıllarında da birçok gelişme problemiyle karşılaşmaktadır. Ancak, rehberlik sadece problemli çocuklara sunulan bir hizmet değildir. Normal çocuklarında gelişme ve uyum oluşturmada yardıma gereksinimleri olabilir.§

             Temel eğitim yılları, çocuğun kişilik gelişimi açısından kritik bir öneme sahiptir. Tutumlar, alışkanlıklar, değerler erken yaşta kazanılmakta ve ileride değişmeleri oldukça güç olmaktadır.§

             İlköğretim öğrencileri arasında bireysel farklılıkların fazlaca görüldüğü bir eğitim düzeyidir. İlköğretimde çocuklara bireysel farklılıklara duyarlı uygun gelişim ortamlarının sağlanabilmesi için rehberlik hizmetleri gereklidir.§

             Temel eğitimi bitirdikten sonra çocukların ilgi ve yeteneklerine uygun işlere yerleştirilmelerinde, eğitimlerine devam edeceklerse kendilerine uygun bir program ya da okula yönlenmeleri konusunda yardıma gereksinimleri vardır.§

Ortaöğretimde Rehberlik: Ortaöğretim okulları, ilköğretime dayalı olarak, 15-18 yaş grubu öğrencilere üç yıllık öğretim veren, genel, mesleki ve teknik öğretim kurumlarıdır. Temel hedefi, bireyleri yüksek öğretime ve yaşama hazırlamaktır. Tüm ortaöğretim kurumlarında, eğitim öğretim uygulanırken, bireylerin gereksinimleri, istekleri ve yetenekleri ile toplumun insan gücü gereksinimi arasında bir denge kurulması dikkate alınır. Bu okullara devam eden öğrencilerin gelişmeleri, gereksinimleri ve sorunları, ilköğretim okullarınınkinden  belirgin şekilde farklılaştığı için, psikolojik danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin özel amaçları, kullanımı, yöntem ve teknikleri ortaöğretim kurumlarında farklılaşmak durumundadır.  Zaten ortaöğretim döneminde, rehberlik hizmetlerinin yaygın olarak sürdürülmesi; "ortaöğrenim yani gençlik" döneminin özelliğinden kaynaklanmaktadır.

Lise yılları genel olarak, gençlik döneminin, "ergenlik" basamağıdır. Bireyin kimliğini aradığı kararsızlıklar, belirsizlikler yaşadığı, kendi bedenindeki değişimleri, değerlerinde ve tutumlarındaki farklılaşmayı hissettiği ergenlik basamağı, yardıma gereksinim duyulan en önemli devrelerden biridir. Ancak, rehberlik anlayışının varolduğu, bireye gereksinimlerine yönelik çeşitli yardım hizmetlerinin sunulduğu bir eğitim-öğretim ortamı, bu devreyi sağlıklı bir biçimde aşabilmesi için ona yardımcı olabilir.

KAYNAKLAR

–ÇAĞDAŞ EĞİTİMDE PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK  PROF DR İBRAHİM ETHEM ÖZGÜVEN

–PSİKOLOJİKDANIŞMA VE REHBERLİK YARD DOÇ DR ALİM KAYA

–REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK İ.Ü EDEBİYAT FAKÜLTESİ   (55-65)

– Demirel Özen, Can Gürhan,Kaya Zeki,Gelbal Sabahattin,Ateş Ersin,Boztaş Ersin, Pegem Yayıncılık.     Rehberlik Ders Kitabı